Warmia może się poszczycić ogromną
liczbą zasłużonych osób, które swoje życie poświęciły służbie
tej „świętej ziemi” i jej mieszkańcom. Wśród nich znajdowali się wybitni
biskupi, pisarze, naukowcy, politycy etc. Lista byłaby długa: bp Ignacy
Krasicki, kardynał Stanisław Hozjusz, Mikołaj Kopernik, Feliks
Nowowiejski, Maria Zientara–Malewska i wielu innych. Jednak
na szczególna uwagę zasługuje mieszkanka Braniewa bł. Regina Protmann,
założycielka Zgromadzenia Sióstr św. Katarzyny. Kobieta, która odważyła
się wyjść poza ramy panującego w XVI wieku modelu życia zakonnego
i pozycji kobiety w społeczeństwie. Wyprzedziła epokę, w której żyła
wykorzystując wykształcenie otrzymane w domu rodzinnym, wrodzoną
inteligencję, zmysł organizatorski, a przede wszystkim otrzymaną od Boga
łaskę. Wybitną braniewiankę, która w 1571 r. w swoim rodzinnym mieście
na Warmii założyła zgromadzenie zakonne o charakterze kontemplacyjno –
czynnym, tym samym otwierając nowy rozdział w historii żeńskich
zgromadzeń zakonnych, można nazwać pionierką apostolatu kobiet
w Kościele.
Regina Protmann przyszła na świat
w 1552 r. w zamożnej rodzinie braniewskich patrycjuszy, Reginy i Piotra
Protmannów. W tym czasie biskupem diecezji był Stanisław Hozjusz,
który gorliwie wprowadzał reformy Soboru Trydenckiego (1545 – 1563)
i bronił katolickiej Warmii przed luteranizmem. Ojciec Piotr Protmann
trudnił się kupiectwem, z racji przynależności Braniewa do Związku
Hanzeatyckiego, natomiast matka Regina (z domu Tingel) była córką
Szymona – długoletniego burmistrza Braniewa. Córka Reginy i Piotra
w domu rodzinnym otrzymała staranne wykształcenie, posiadła wiedzę
religijną, znajomość kultury towarzyskiej i dobrych obyczajów, a przede
wszystkim przejęła zasady moralne rodzinnego domu. Środowisko
mieszczańskie, w którym wzrastała miało duży wpływ na jej młodzieńcze
życie. Brała udział w rozrywkach charakterystycznych dla jej warstwy
społecznej. Obdarzona urodą i inteligencją, lubiła stroić się w piękne
stroje i dominować wśród swoich rówieśnic. Cechy przywódcze, które
zdradzała już w wieku młodzieńczym, sprawiły iż stanęła na czele
tworzącej się wspólnoty kobiet pragnących oddać swoje życie Bogu
i służbie bliźnim.
Przełom w życiu młodej Reginy nastąpił
w 1571 r. Wówczas, wbrew woli rodziców i przyjaciół, opuściła dom
rodzinny i wraz z dwiema, podobnie jak ona myślącymi dziewczętami
zamieszkała niedaleko rodzinnego domu w starym, opustoszałym budynku
należącym do majątku ojca. Co wpłynęło na podjęcie tak radykalnej
decyzji przez młodą, zamożną braniewiankę? Nigdy nie będziemy w stanie
pojąć tajemnicy powołania. Pytając o motywy jej wyboru, zapewne
usłyszelibyśmy: secretum meum mihi. Jednak znanych jest kilka
faktów historycznych, które mogły przyczynić się do duchowej przemiany
Reginy i ukierunkowania jej życia na Boga. Jednym z nich była epidemia
dżumy panująca w Braniewie i okolicach w roku 1564 oraz od 1571do1572,
która musiała sprowokować młodą mieszczankę do głębokich przemyśleń
na temat marności życia i dóbr tego świata. Niezliczona ilość ofiar,
chorych i pozostawionych bez opieki sierot wyzwoliła w niej pragnienie
oddania się służbie potrzebującym. Niewątpliwie ogromny wpływ na Reginę
miała też formacja duchowa, którą otrzymywała poprzez kontakt
z jezuitami, sprowadzonymi do Braniewa przez kardynała Stanisława
Hozjusza w 1565 r. Jako młoda dziewczyna należała do Sodalicji
Mariańskiej, a także korzystała z kierownictwa duchowego ojców jezuitów,
którzy towarzyszyli jej w podjęciu zmiany stylu życia.
Rozwój nowej wspólnoty Regina powierzyła św. Katarzynie Aleksandryjskiej, patronce kościoła parafialnego w Braniewie. Pierwsza Reguła
zgromadzenia została zatwierdzona w 1583 r. przez biskupa Marcina
Kromera, pomimo tego, że nie otrzymał on aprobaty Kapituły Warmińskiej
na działalność pobożnych dziewic. Ogromne zapotrzebowanie
społeczności warmińskiej na pomoc duchową i charytatywną spowodowały, iż
pierwsza wspólnota Reginy zyskała poparcie biskupa warmińskiego.
Po zatwierdzeniu Reguły przez władze Kościelne nastąpił rozwój
Zgromadzenia. Na terenie diecezji warmińskiej powstawały kolejne
klasztory sióstr katarzynek: w Ornecie (1586 r.), w Lidzbarku Warmińskim
(1587 r.), w Reszlu (1593 r.). Odnowiona i poszerzona Reguła
została ponownie zatwierdzona przez ówczesnego biskupa warmińskiego
Piotra Tylickiego oraz Stolicę Apostolską w 1602r. w imieniu nuncjusza
apostolskiego Klaudiusza Rangoniego, za pontyfikatu papieża Klemensa
VII. Tak krótki czas, od momentu zatwierdzenia reguły przez miejscowego
biskupa do aprobaty ze strony Stolicy Apostolskiej, jest ewenementem
na skalę światową. Kościół zatwierdził tym samym nowy model życia
zakonnego o charakterze kontemplacyjno – czynnym, którego prekursorką
stała się pierwsza błogosławiona ziemi warmińskiej Regina Protmann.
Do XVI wieku prawie nie było żeńskich
zgromadzeń zakonnych na Warmii. W 1458 r. siostry brygidki utworzyły
w Elblągu filię swojego gdańskiego klasztoru, jednak nie zadomowiły się
na dłużej, bowiem nie znalazły poparcia u władzy diecezji warmińskiej.
Znany jest epizod, który wskazywałby na niechęć wobec zakonów żeńskich
samego biskupa Marcina Kromera, który odmówił przyjęcia do Braniewa
dwóch sióstr brygidek uciekających z pogrążonego w wojnie Gdańska.
Dlatego dziwić może fakt, iż nowe zgromadzenie założone przez Reginę
zyskało w tak szybkim czasie aprobatę biskupa Kromera, który dał
siostrom pieniądze na remont domu i uposażył posiadłościami ziemskimi.
Do końca swego życia wspierał duchowo i materialnie konwenty sióstr
katarzynek. Powodem tego mogło być zaangażowanie Reginy i jej
towarzyszek w udzielanie pomocy mieszkańcom Braniewa, a później także
wszystkim mieszkańcom Warmii. Świadczyły pomoc pielęgniarską,
wychowawczą, edukacyjną. Założycielka sióstr katarzynek posiadała
doskonały zmysł i wyczucie aktualnych potrzeb społeczeństwa warmińskiego
i otworzyła się na znaki czasu. Regina uzupełniła lukę powstałą
po wymarciu tzw. beginek, które stanowiły pośrednią formę życia pomiędzy
stanem zakonnym a laikatem. Przed reformacją posiadały na Warmii aż
pięć domów: w Braniewie, Fromborku, Ornecie, Lidzbarku Warmińskim
i Reszlu. Należały do nich dziewczęta lub wdowy, które zamieszkiwały
wspólnie przy większych kościołach tworząc pozaklasztorne wspólnoty
będące pod opieką męskich zakonów żebraczych. Źródłem ich utrzymania
była praca ręczna i dobrowolne datki. Zajmowały się także wychowywaniem
dzieci i opieką nad sierotami. Jednak skutki reformacji zupełnie
wchłonęły wspólnoty beginek, a wizytacja przeprowadzona w 1565 r.
zanotowała tragiczny stan zrujnowanych i opustoszałych domów, w których
mieszkało już zaledwie po kilka tercjarek w podeszłym wieku. Można
stwierdzić, iż model ich życia stracił swoją atrakcyjność i poparcie
społeczeństwa. Młode dziewczęta pragnące żyć w stanie zakonnym, szukały
klasztorów poza granicami Warmii. Powyższe okoliczności historyczne
sprawiły, iż pionierskie dzieło mieszkanki Braniewa zyskało aprobatę
władz kościelnych i państwowych.
Siostry katarzynki słusznie można nazwać
oryginalnym zakonem warmińskim, bowiem od początku swojego istnienia
były ściśle związane z Warmią. Dalszy rozwój zgromadzenia spowodował
rozprzestrzenienie się jego działalności także poza granice diecezji
warmińskiej, jednakże macierzystą ziemią dla sióstr katarzynek zawsze
była i pozostanie ziemia warmińska, na której Regina Protmann rozpoczęła
działalność socjalną, charytatywną i wychowawczą. Za jej życia Warmia
była doświadczana przez liczne klęski żywiołowe, epidemie dżumy, wojny
i wpływy luteranizmu. Ludność tej ziemi cierpiała głód i coraz bardziej
ubożała, nie tylko materialnie ale też duchowo. Liczne ofiary dżumy
pozostawiały po sobie osierocone dzieci. Wojny polsko-krzyżackie
i reformacja przyczyniły się także do upadku szkolnictwa na Warmii.
Naprzeciw zapotrzebowaniom społecznym ziemi warmińskiej wyszła wspólnota
zakonna pod przewodnictwem Reginy Protmann, która poruszona ludzkim
cierpieniem pragnęła dotrzeć z pomocą do wszystkich potrzebujących.
Swoją opieką otaczała chorych w różnych punktach Braniewa: w szpitalach
położonych poza granicami miasta oraz w domach, do których siostry
chodziły po dwie. W szczególnie ciężkich przypadkach mogły pozostać przy
chorym przez całą noc. Ten rodzaj posłannictwa rozpoczęty przez Reginę
spowodował, iż biskup Marcin Kromer nie mógł wprowadzić do Reguły zgromadzenia
klauzury czynnej. Siostry mogły wychodzić poza mury klasztoru, aby
służyć potrzebującym. Z przekazu ojca Engelberta Keilerta (spowiednik
i biograf Reginy) wiadomo, iż sama przyrządzała lekarstwa i posiłki dla
chorych, troszczyła się o ludzi opuszczonych i niedołężnych. W zakres
obowiązków włączyła także troskę o przedmioty liturgiczne, wystrój
kościołów przygotowując świece, szaty liturgiczne. Rozpoczęła
kształcenie młodzieży żeńskiej, która była pozostawiona bez możliwości
zdobycia wykształcenia. Sprowadzeni do Braniewa przez kardynała
Stanisława Hozjusz ojcowie jezuici założyli w 1565 r. Collegium Hosianum i seminarium
duchowne, które kształciło młodzież męską i przyszłych kapłanów.
Zainspirowana tym dziełem Regina także pragnęła włączyć się
w potrydencką odnowę religijno – moralną ludności Warmii, dlatego
podjęła się organizacji nauczania i katolickiego wychowania młodzieży
żeńskiej. Swoją dydaktyczno – edukacyjną aktywność uwieńczyła założeniem
szkoły dla dziewcząt w braniewskim konwencie sióstr. Kolejno zakładane
konwenty sióstr jako priorytet swojej pracy uznawały, obok opieki
nad chorymi, kształcenie dziewcząt w prowadzonych przez siebie szkołach.
Nawet szlachta polska zabiegała o kształcenie swoich córek przez
siostry katarzynki. Regina udostępniła naukę czytania i pisania także
uboższej warstwie społecznej, uważając te umiejętności za niezbędne
w rozwoju cnót chrześcijańskich. Dzięki temu zyskiwała poparcie
i konkretną pomoc materialną ze strony kolejnych biskupów warmińskich.
Apostolską działalność zalecała łączyć z modlitwą i kontemplacją. Jej
żarliwa postawa służby wobec lokalnej społeczności Kościoła warmińskiego
zaowocowała licznymi powołaniami wśród dziewcząt, które pragnęły pójść
w jej ślady i żyć zaproponowanym przez nią stylem życia. Na owoce nie
trzeba było długo czekać, bowiem jeszcze za życia Reginy powstały
kolejne konwenty sióstr katarzynek: w Ornecie, Lidzbarku Warmińskim
i Reszlu. Warmia okazała się żyzną glebą dla nowatorskiej działalności
Reginy Protmann, która obok potrzeb materialnych, dbała także
o odnowienie i pogłębienie życia religijnego ówczesnych katolików.
Charyzmatyczne posłannictwo bł. Reginy
Protmann nie zakończyło się w momencie jej śmierci (18.01.1613 r.),
ale trwa do dnia dzisiejszego kontynuowane przez Zgromadzenie Sióstr
św. Katarzyny nie tylko na rodzimej Warmii. W dziedzinie zadań socjalno –
charytatywnych i wychowawczo – edukacyjnych siostry do dziś na całym
świecie posługują się metodami przyjętymi przez swoją Założycielkę.
s. M. Zofia Maciejewska CSC
