Co nas łączy z ludźmi, którzy blisko
tysiąc lat temu zamieszkiwali Warmię? Z pewnością zamiłowanie
do urokliwych zakątków, takich jak Zaklęty Zamek w olsztyńskim Lesie Miejskim.
Obszar Lasu Miejskiego został włączony
w historyczne granice Olsztyna bardzo wcześnie, mianowicie już w 1355 r.
w przywileju lokacyjnym wystawionym przez kapitułę warmińską. Dokument
ten określa przebieg granic miasta, która od strony zachodniej przebiega
„do granic wsi Likusy, a następnie wzdłuż pól tej wsi do granic
rzeki Łyny, dalej wraz z rzeką Łyną dochodzi do miejsca, gdzie łączy się
z nią Wadąg”. W obrębie tych granic znalazła się wieś Sędyty,
o której wiadomo, że znajdowała się w rejonie ujścia Wadąga.
W przywileju lokacyjnym znalazło się postanowienie mówiące, że wieś tę
przyznano miastu w zamian za obszar leśny przydzielony wsi Likusy.
Czynsz ze wsi Sędyty płacony miał być na rzecz kapituły, a nie miasta
do czasu kiedy zaczną napływać dochody z Likus.
Pierwsza wzmianka pisana o grodzisku
w Lesie Miejskim pochodzi z trzeciej dekady XIX wieku. Mianowicie
w 1827 r. Johann Michael Guise (1796-1861), porucznik wojsk pruskich
z Torunia zanotował, że na północ od Olsztyna, znajdują się w Lesie
Miejskim dwa grodziska. Jedno z nich Schloss Sundythen, zwane też Schlossberg lub Zaklęty Zamek
zlokalizował Guise, uznany za pierwszego inwentaryzatora grodzisk
pruskich na prawym brzegu Łyny, określając je w swojej kartotece (Guise Zettel) jako „zamek Sanditten na południe od wpływu Wadąga do Łyny”. Z kolei w Guise Uebersicht
– krótkim komentarzu do kartoteki Guisego, jak podawał badacz grodzisk
pruskich Hans Crome, obiekt ten scharakteryzowany jest jako „zamek w lesie Sanditten na północ od Olsztyna”.
W tradycji przedwojennej miejsce to, położone obok diabelskiego mostu na Łynie, nazywano Zaklętym Zamkiem. Wpisywało sie ono w ciąg szlaków spacerowych i turystycznych wokół miasta.
Pierwsze systematyczne badania archeologiczne Zaklętego Zamku przeprowadzono w roku
2006. Finansowane przez Miejskiego Konserwatora Zabytków badania
przeprowadzone zostały z ramienia Olsztyńskiego Oddziału Stowarzyszenia
Naukowego Archeologów Polskich olsztyńskiego dniach 9-20. X 2006 r.
W pracach tych, którymi kierowali autorzy niniejszego szkicu
uczestniczyli studenci archeologii Uniwersytetu Gdańskiego, studenci
historii Uniwersytetu Warmińsko–Mazurskiego, członkowie Towarzystwa
Pruthenia oraz Studenckiego Koła Badań Podwodnych Uniwersytetu Mikołaja
Kopernika w Toruniu.
W efekcie badań z roku 2006 pozyskano ze stanowiska liczną ceramikę,
kości zwierzęce oraz przedmioty codziennego użytku, m.in. żelazne noże,
krzesiwa i dłuta, piesznia do dziania barci oraz kamienne rozcieracze
do żaren i kamień żarnowy. Szczególnym znaleziskiem tu odkrytym były dwa
dirhemy – srebrne monety arabskie, które wybite zostały ok. 778/779
roku w mennicy w Bagdadzie w czasach panowania dynastii Abbasydów.
Już wstępne wyniki badań stanowiska pozwoliły ustalić, że główną fazę
zasiedlenia wiązać należy z okresem wczesnego średniowiecza (VIII/IX –
XIII w). Zaskakująco duża liczba zabytków metalowych i rozległość
założenia przestrzennego tego zespołu sugerują, że był to najpewniej
jeden z głównych ośrodków osadniczych w dorzeczu środkowej Łyny,
a z pewnością najważniejszy z założonych tak blisko miejsca, gdzie
później lokowano stolicę Warmii. Odkrycie monet arabskich ze schyłku
VIII w. sugeruje, że miejscowi osadnicy pruscy uczestniczyli pośrednio
w dalekosiężnej wymianie handlowej między Orientem a Skandynawią.
Sprzyjało temu niewątpliwie dogodne położenie tego kompleksu osadniczego
nad rzeką Łyną, która dzięki swemu ujściu do Pregoły i dalej do Bałtyku
pełniła najpewniej funkcję ważnego szlaku komunikacyjnego we wczesnym
średniowieczu.
