niedziela, 6 sierpnia 2017

Wprowadzenie

Co nas łączy z ludźmi, którzy blisko tysiąc lat temu zamieszkiwali Warmię? Z pewnością zamiłowanie do urokliwych zakątków, takich jak Zaklęty Zamek w olsztyńskim Lesie Miejskim.

Obszar Lasu Miejskiego został włączony w historyczne granice Olsztyna bardzo wcześnie, mianowicie już w 1355 r. w przywileju lokacyjnym wystawionym przez kapitułę warmińską. Dokument ten określa przebieg granic miasta, która od strony zachodniej przebiega „do granic wsi Likusy, a następnie wzdłuż pól tej wsi do granic rzeki Łyny, dalej wraz z rzeką Łyną dochodzi do miejsca, gdzie łączy się z nią Wadąg”. W obrębie tych granic znalazła się wieś Sędyty, o której wiadomo, że znajdowała się w rejonie ujścia Wadąga. W przywileju lokacyjnym znalazło się postanowienie mówiące, że wieś tę przyznano miastu w zamian za obszar leśny przydzielony wsi Likusy. Czynsz ze wsi Sędyty płacony miał być na rzecz kapituły, a nie miasta do czasu kiedy zaczną napływać dochody z Likus.


Pierwsza wzmianka pisana o grodzisku w Lesie Miejskim pochodzi z trzeciej dekady XIX wieku. Mianowicie w 1827 r. Johann Michael Guise (1796-1861), porucznik wojsk pruskich z Torunia zanotował, że na północ od Olsztyna, znajdują się w Lesie Miejskim dwa grodziska. Jedno z nich Schloss Sundythen, zwane też Schlossberg lub Zaklęty Zamek zlokalizował Guise, uznany za pierwszego inwentaryzatora grodzisk pruskich na prawym brzegu Łyny, określając je w swojej kartotece (Guise Zettel) jako „zamek Sanditten na południe od wpływu Wadąga do Łyny”. Z kolei w Guise Uebersicht – krótkim komentarzu do kartoteki Guisego, jak podawał badacz grodzisk pruskich Hans Crome, obiekt ten scharakteryzowany jest jako „zamek w lesie Sanditten na północ od Olsztyna”.

W tradycji przedwojennej miejsce to, położone obok diabelskiego mostu na Łynie, nazywano Zaklętym Zamkiem. Wpisywało sie ono w ciąg szlaków spacerowych i turystycznych wokół miasta.

Pierwsze systematyczne badania archeologiczne Zaklętego Zamku przeprowadzono w roku 2006. Finansowane przez Miejskiego Konserwatora Zabytków badania przeprowadzone zostały z ramienia Olsztyńskiego Oddziału Stowarzyszenia Naukowego Archeologów Polskich olsztyńskiego dniach 9-20. X 2006 r. W pracach tych, którymi kierowali autorzy niniejszego szkicu uczestniczyli studenci archeologii Uniwersytetu Gdańskiego, studenci historii Uniwersytetu Warmińsko–Mazurskiego, członkowie Towarzystwa Pruthenia oraz Studenckiego Koła Badań Podwodnych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.


W efekcie badań z roku 2006 pozyskano ze stanowiska liczną ceramikę, kości zwierzęce oraz przedmioty codziennego użytku, m.in. żelazne noże, krzesiwa i dłuta, piesznia do dziania barci oraz kamienne rozcieracze do żaren i kamień żarnowy. Szczególnym znaleziskiem tu odkrytym były dwa dirhemy – srebrne monety arabskie, które wybite zostały ok. 778/779 roku w mennicy w Bagdadzie w czasach panowania dynastii Abbasydów.


Już wstępne wyniki badań stanowiska pozwoliły ustalić, że główną fazę zasiedlenia wiązać należy z okresem wczesnego średniowiecza (VIII/IX – XIII w). Zaskakująco duża liczba zabytków metalowych i rozległość założenia przestrzennego tego zespołu sugerują, że był to najpewniej jeden z głównych ośrodków osadniczych w dorzeczu środkowej Łyny, a z pewnością najważniejszy z założonych tak blisko miejsca, gdzie później lokowano stolicę Warmii. Odkrycie monet arabskich ze schyłku VIII w. sugeruje, że miejscowi osadnicy pruscy uczestniczyli pośrednio w dalekosiężnej wymianie handlowej między Orientem a Skandynawią. Sprzyjało temu niewątpliwie dogodne położenie tego kompleksu osadniczego nad rzeką Łyną, która dzięki swemu ujściu do Pregoły i dalej do Bałtyku pełniła najpewniej funkcję ważnego szlaku komunikacyjnego we wczesnym średniowieczu.