piątek, 4 sierpnia 2017

Nowe badania nad językiem staropruskim

dr Letas Palmaitis

NOWE BADANIA NAD JĘZYKIEM STAROPRUSKIM

Pierwszym centrum badań nad językiem staropruskim był uniwersytet królewecki, którego ostatnim wielkim prusystą był małolitwin Georg Gerullis, autor słynnej pracy „Staropruskie nazwy miejscowości“ (1922). W tym samym czasu powstaje nowe centrum w Rydze dzięki wielkiemu Janowi Endzelinowi, który jest autorem modernego badania „Język staropruski“ (1943). Po zniszczeniu Prus Wschodnich razem z uniwersytetem króleweckim i do śmierci Jana Endzelina w 1961 roku centrum bałtyckiego językoznawstwa oraz prusologii był w Rydze. Ale już w tym samym dziesięcioleciu pojawili się nowe siły na uniwersytecie wileńskim, a mianowice Jonas Kazlauskas i Vytautas Mažiulis.
Od 1965 r. wychodzi czasopismo „Baltistica“, które zostało teoretyczną podstawą założenia na uniwersytecie wileńskim Katedry języków bałtyckich, a później – organizowania międzynarodowych kongresów bałtystycznych. Niezależnie zaczęł pracować nad językiem staropruskim i słynny indoeuropeista a sławista Władymir Toporow w Moskwie. Moim zdaniem, to wywierało wpływ i na rozwój bałtyckiego językoznawstwa w Polsce.
Zrozumiałe Polska i raniej miała bałtystów, pracowałych i nad materiałem staropruskim, od których największym był Jan Otrębski, nie mówiąc o takich wielkich indoeuropeistach jak Jerzy Kuryłowicz lub Jan Safarewicz. Do dzisiaj Polska jest słynna badaniami toponimistycznymi G. Leydinga, S. Rosponda, a teraz – M. Biolik, A. Pospisyszłowej, H. Górnowicza i R. Przybytek. Lecz w kontakcie z centrum wileńskim powstała generacja bałtystów lingwistów, od których Wojciech Smoczyński z Krakowa został kierownikiem nowej katedry języków bałtyckich w Warszawie.
Od 1998 r. Vytautas Mažiulis już nie pracuje na uniwersytecie wileńskim. Jednocześnie znikł i centrum wileński, lecz bałtystyka litewska jeszcze jest aktywna w Kłajpedzie dzięki uczennicy Mažiulisa Audrone Kaukiene, która kieruje tam swoją katedrą języków bałtyckich. Dzisiaj widzimy wielkie odrodzenie interesu do prusologii w Polsce oraz powstanie nowej generacji bałtystów.
Rozmowa o nowych badaniach nad językiem staropruskim jest dlatego rozmowa o badaniach polskich i litewskich. Tutaj najbardziej zauważalne są pracy Rozalii Przybytek, Wojciecha Smoczyńskiego, Audrone Kaukiene, Grasiłdy Blažiene, Vytautasa Mažiulisa, też małolitwina starszej generacji z Kanady Viliusa Peteraitisa.