Zamek w Bezławkach jest jedynym
zachowanym przykładem strażnicy krzyżackiej wznoszonej na puszczańskich
rubieżach państwa zakonnego. Na kartach historii zaistniał jako
rezydencja litewskiego księcia Świdrygiełły, spiskującego tu przeciw
Witoldowi i Jagielle. Z dotychczasowych badań wiadomo już, że został
wzniesiony około 1377 r. Założenie obronne składa się z domu i dużego
dziedzińca otoczonego murem na planie regularnego czworoboku, z basztami
w narożach i półbasztami w partiach środkowych. Jest to najmniejsza
forma krzyżackiego założenia obronnego. Po wielkiej wojnie 1409-1411
zamek stracił znaczenie militarne, a budynek zaadaptowano na kościół
przekształcony w 1583 r. w świątynię protestancką. Wokół niej założono
funkcjonujący do czasów współczesnych cmentarz. Fakt ten sprawił,
że budowla wraz z otoczeniem przetrwała do naszych czasów niemal
w całości. Największe zniszczenia dokonały się w drugiej połowie XX w.
i stan ten trwa nadal.
Projekt ma na celu opracowanie wyników
badań terenowych prowadzonych z ramienia Instytutu Archeologii UG
w Gdańsku od 2008 r. Badaniami kieruje dr Arkadiusz Koperkiewic.
Pionierskie i prowadzone na niewielką skalę prace przyniosły
interesujące rezultaty. Okazało się, że nieaktualne są dotychczasowe
propozycje rekonstrukcji bryły i funkcji tych obiektów występujące
w literaturze przedmiotu. Krytyce poddane zostały efektowne lecz
nieprawdziwe wizualizacje Konrada Steinbrechrta. W trakcie prowadzenia
prac zidentyfikowano oryginalne, średniowieczne, drewniane elementy
konstrukcyjne, pozwalające precyzyjnie datować budowę tego zamku.
Odsłonięto prawdopodobnie przejazd bramny, ślady budynku przyległego
do ściany zamku i zachowane pod nim krypty. Pozyskano także szereg
zabytków ruchomych, w tym militariów i serii brakteatów. W 2010 r.
przeprowadzono eksperymentalne pomiary bryły zamku naziemnym skanerem
laserowym 3D. Starano się także wykorzystać możliwości skanera
do dokumentacji struktur zalegających w poziomie oraz profili wykopów
zawierających relikty architektury i lica murów. Wykonywano także
pomiary geodezyjne i uzupełniano mapy terenu. Działania te stały się
zachętą do skoncentrowania wysiłku na wykonaniu analiz i dokumentacji
z zastosowaniem metod nieinwazyjnych. Zebrany dotychczas zakres danych
i wykonana dokumentacja stwarzają na tym etapie możliwość wykonania
prawidłowej rekonstrukcji pierwotnego założenia w wersji cyfrowej.
Odkrycie w 2010 r., związanego chronologicznie z zamkiem, cmentarzyska
średniowiecznego i pozyskanie całej serii numizmatów w niezakłóconych
kontekstach kulturowych sprawia, że mamy do czynienia z jedynym
rozpoznanym w takim stopniu kompleksem wsi pruskiej.
W roku 2012 r. projekt Bezławki zyskał
wsparcie w postaci grantów finansowanych przez Ministerstwo Kultury
i Dziedzictwa Narodowego, których celem było wykonanie badań
nieinwazyjnych (geofizycznych, termowizyjnych oraz skaningu 3D),
opracowań specjalistycznych i przygotowanie publikacji.
W lipcu 2012 r. prowadzono także
praktyki studenckie na cmentarzysku. Prace były wspierane przez Urząd
Miasta i Gminy Reszel oraz towarzystwo Pruthenia. W badaniach czynny
udział wzięli członkowie towarzystwa i studenci historii UWM
w Olsztynie: Grzegorz Pepłowski, Damian Grzelak, Joanna Sokal, Sandra
Chodkowska i …
Arkadiusz Koperkiewicz
